Boodschappen doen in Zweden

bron foto: The Guardian

Na mijn verslag over welke boodschappen je beslist mee moet nemen vanuit Noorwegen, kon ik niet achter blijven met Zweden. Tot op zekere hoogte zit er overlap in de boodschappen uit deze twee landen, maar toch is de Zweedse lijst een stuk langer. Ontmoedigend lang zelfs toen ik er aan begon! Ik heb mij beperkt tot zaken die je in de gewone supermarkt vindt, en heb me niet teveel laten afleiden door gekoelde waren, die toch niet mee kunnen in de koffer of achterbak van een auto. Hoewel je natuurlijk wel even tijd moet vrij maken om dingen ter plekke te proeven…

Om te beginnen met het beste: Zweedse glorie – gebak en brood(jes). De geur van een Zweedse bakkerij is die van vanillepudding en kardemom. Ik krijg daar altijd een beetje weke knieën van. Ik heb een groot, erg groot, zwak voor wienerbröd; de croissantachtige, ronde broodjes, gevuld met pudding of jam. En die kardemom zouden ze het liefste overal in willen doen. Nu ik er eens over nadenk doen ze dat ook. Kardemom is overal. Bijvoorbeeld in de fikabroodjes: waar je ook komt, overal liggen zoete koffiebroodjes. De bekendste zijn wienerbröd (croissantachtige broodjes met een vulling van vanillepudding of frambozenjam - hier mijn recept voor wienerbröd met een vulling van pistachemarsepein), pistache-bullar (broodjes met zoete pistachevulling), kanelbullar en vaniljbullar, etc. Een fika is trouwens een koffiemoment, welke je op elk moment van de dag kan doen.

Limpa – Zweeds brood is vaak een beetje zoet en dit is er een goed voorbeeld van. Het is gedeeltelijk van rogge gemaakt en men gebruikt er een siroop met mout in. Het is soms op smaak gebracht met sinaasappel en karwij.

Kavring – een compact, en weer zoetig, roggebrood

Tunnbröd – Scandinavisch platbrood in de vorm van iets dat op tortilla’s lijkt. Ze zijn er zowel poezelzacht als knapperig hard. Het dikkere polarbröd, en dan vooral de rogge-variant (foto hieronder), is mijn favoriet. Natuurlijk weer een beetje zoet en zacht als een wit kadetje.

Mazariner – zoals wel vaker met producten in deze lijst liggen deze koekjes ook bij de Ikea. Het zijn de ovale, dikke koeken, gevuld met amandelspijs en met een glazuur erop. Ze doen wel wat denken aan de Britse Bakewell Tart.

Skumbollar – een soort negerzoenen (excusez le mot) en dan vaak bestrooid met geraspte kokos. Ligt ook bij de Ikea.

Punschrullar/dammsugare – staat nog steeds op mijn baklijstje. Deze Zweedse ‘stofzuigertjes’ (want dat betekent ‘dammsugare’) worden gemaakt van cakekruim en punsch (een Zweedse sterke drank), waarna ze in groene marsepein worden gerold. De uiteindes worden gedoopt in chocolade. En jawel, ook hier weer verkrijgbaar bij de Zweedse meubelgigant, maar de fabrieksversie is wel erg fabrieksmatig. Dat kan echt beter. Note to self: dammsugare hoger op de baklijst zetten.

Prinsesstårta – jaha, Ikea… in de diepvries. Typisch Zweeds taartje dat in wezen vrij simpel is: cakelagen besmeerd met jam en hoog opgestapeld met slagroom en nog meer cake. Daarna gaat er marsepein overheen, meestal groen of roze.

Semlor zijn bolletjes brood, gevuld met een amandelspijs en slagroom. Ze horen standaard bij de vastentijd, maar worden tegenwoordig van kerst tot Pasen aangeboden.

Pepparkakor – eigenlijk een typisch decemberkoekje, maar tegenwoordig altijd verkrijgbaar. Het zijn een soort dunne speculaasjes, maar met meer specerijen, en ook meer met een typische smaak van gember en sinaasappelschil. Een opvallende combinatie is overigens die van pepparkakor als toastje met een blauwe kaas erop. Het werkt inderdaad erg goed. Hier het recept van Eerst Koken voor het koekje.

Gifflar – kleine broodrolletjes met kaneel. Ik ga nu niet meer zeggen dat de Ikea ze ook heeft, hoor…

Lussekatter - kleine saffraanbroodjes die rond Lucia (een lichtfeest dat de kerstperiode inluidt en waarbij meisjes in witte jurken met kaarsen rondlopen) en kerst worden gegeten. Ze zijn waarschijnlijk verwant aan onze eigen duivekater. Dezelfde naam (dövelskatter of dyvelkatter) wordt ook wel in Zweden gebruikt - alledrie de namen komen van een dialect voor ‘duivelskoek’.

Kladdkaka – Zweedse brownies

Bij gebak wordt vaak vaniljkräm (een creme anglaise – vanillesaus)  geserveerd, waar wij slagroom zouden gebruiken. En áls je slagroom krijgt is ie meestal ongezoet.

Na al het zoete werk kunnen we nu de rest van de supermarkt in:

Blijf vooral even staan bij het vak met smeerkazen in tubes. De hoeveelheid smaken is enorm en erg interessant, zoals smeerkaas met garnalen, kreeft, salami, bacon, blauwe kaas met granaatappel, rendier, etc. Ze hebben me ooit geïnspireerd om zelf smeerkaas te maken.

Eland en rendier komen in de supermarkt terug als (droge) worst, of probeer eens gedroogde rendierham.

Zweden heeft een aantal grote namen in halfharde kaas (ik denk dan aan het Gouda-type), waaronder västerbottensost (sterke smaak, erg gewild en ook vrij prijzig), herrgårdsost (mild, zoetig en met gaatjes) en prästost (karaktervol, maar vrij mild)

Gehaktballetjes – de lijst zou niet compleet zijn zonder de bekende Zweedse köttbullar. Je koopt ze uit de koeling of diepvries, of je maakt ze zelf. Je eet ze uiteraard met lingonsylt (jam van een soort cranberry’s) en aardappelpuree. Voor de jam en de ballen kun je wederom, voor de verandering, naar de Ikea…

Dille chips – vergeleken met Nederland is het chipsvak maar klein in Zweden, maar de dill chips (aardappelchips met dille) maken het helemaal goed. Verder is er niet zo veel; er zijn nog wat varianten van de aardappelchips en zo’n Chipito kaasdingetje. Dan heb je het wel gehad.

Zweedse mosterd – en specifiek die van Slotts. Ook altijd een vast item op mijn boodschappenlijstje. Zweedse mosterd (senap) is behoorlijk zoet en niet scherp.

Filmjölk is een milde, drinkbare zuivel die tussen yoghurt en karnemelk in zit. De verwante IJslandse ‘skyr’ staat er ook in drinkbekers.

De Zweden hebben een wat ongelukkige relatie met alcohol. Sterke drank is beperkt verkrijgbaar en dan alleen via de systembolaget: een staatswinkel. In de supermarkt vind je niets boven 3,7% alcohol, wat er op neer komt dat je er alleen slap bier (klasse I en II bier: lättöl en folköl) of appel- of perencider kan kopen. Voor normaal bier, wijn, en alle andere dranken moet je dus naar de speciale staatswinkels. Typisch Scandinavisch sterke drank is punsch (een likeur op basis van rum) en akvavit (een heldere of lichtbruine sterke drank met de smaak van karwij of dille).

Falukorv – ach, wat houden de Zweden van hun falukorv… ten onrechte natuurlijk, want de kookworsten ontstijgen de kwaliteit van een blik Smac amper. Maar goed, ieder land heeft het recht op zijn eigen wansmaken (iemand een frikandel?). En als je de plakken worst in de pan lekker bruin bakt, begrijp ik volkomen hoe jeugdsentiment wordt gemaakt. Stiekem is het best lekker.

Potatissallad – ik had 486 recepten nodig om eindelijk eens over Zweedse aardappelsalade te schrijven op dit blog, maar ik ben er toch echt gek op. De Zweedse saus is fris en zurig, als een milde yoghurt. Dat komt door de gräddfil: een zure room met relatief weinig vet. Helaas niet bij ons te koop, maar je kunt het vrij goed vervangen.

Kola – het weinige snoepgoed dat me echt te binnen schiet als typisch Zweeds. Het zijn gewone zachte toffees, van het soort dat je boven- en onderkaak aan elkaar plakt, maar ze verzinnen de gekste smaken. Witte chocoladetoffee met pistache vond ik erg lekker.

Jam (sylt) is anders dan bij ons. Onze jam is stevig en moet echt uit de pot geschept worden. Zweedse jam is vloeibaarder. Als je bij ons de jampot omdraait gebeurt er niets, doe je dat in Zweden dan kan je het van de tafel schrapen. Frambozen (hallon) is natuurlijk een echt Scandinavische smaak, maar hjorton vind je ook in de schappen. Het gaat hierbij om een gele soort framboos.

Leuk souvenir meenemen? Doe dan zo’n pak knäckebröd dat lijkt op een wagenwiel. De ontvanger in Nederland heeft geen idee wat ie ermee moet (gewoon in stukken breken) en heeft ook niets om de grote, ronde plakken in te bewaren (geeft niets. Vroeger hingen de plakken aan een stok in de keuken te drogen. Ze kunnen wel wat hebben. Gewoon in de verpakking bewaren dus). Verder vind je er natuurlijk al die pakken knäckebröd die wij ook hebben, plus nog eens honderd meer. De luchtige falurut, of de reepjes dunne finncrisp, of het Noorse papierdunne flatbrød bijvoorbeeld. De plek in de supermarkt voor knäckebröd is in Zweden net zo groot als ons chipsvak.

Kaviar of löjrom – echte kaviaar (dat wil zeggen, eitjes van de steur) is het niet, maar het is heel normaal om wat viskuit uit een tube op je brood te smeren. Bij ontbijt- of lunchbuffetten zie je ook vaak pakjes of mini-tubes met kuit liggen. Het meest verkochte merk is Kalles.

Voor surströmming moet ik je waarschuwen. Ja, typisch Scandinavisch, maar ik raad je aan om het te laten staan. Surströmming is haring die fermenteert in een groot blik. Wanneer het blik bol staat, is de vis klaar voor consumptie. Voorzichtig openmaken, want een goed blik staat op ontploffen.

Het is niet verrassend dat Zweden een visminnend land is. Alles wat zwemt wordt gegeten, met een grote nadruk op garnalen, kreeft, zalm, skrei (winterkabeljauw uit de Lofoten) of gewone kabeljauw. Het aanbod is altijd prachtig, vers en veel. De garnalen zijn ook los verkrijgbaar uit de diepvries. Je schept zelf een portie uit een grote bak. Haring is ook veel ingemaakt in pot verkrijgbaar, met of zonder kruiden of sausjes. Ook in de koeling verkrijgbaar zijn blikjes ansjovis, maar daar zit dus mooi geen ansjovis in. Tenminste, niet wat wij onder ansjovis verstaan. Voor de Zweden is dit de gezoete en gekruide sprot. Heel iets anders dan onze zoute visjes. Ze maken er overigens de beroemde aardappelschotel Janssons Frestelse mee.

Het kruidenvak heeft op zich niets bijzonders, maar een aardig Zweeds mengsel is misschien de citronpeppar (citroen met zwarte peper), te gebruiken voor kip, vis of pasta.

De Zweden eten als nagerecht graag een bordje fruitsoep, eventueel met wat vla, room of vanilleijs erin. Je koopt de (gezoete!) soep in literverpakkingen en ze zijn in allerlei smaken verkrijgbaar. Nyponsoppa (rozenbottelsoep) is echter een populaire smaak.

Lakrits - als je dacht dat Nederland een dropland was, dan moet je ook eens in Zweden kijken. En ja, ze hebben zelfs zoute drop. Ze doen er alleen ook gekkere dingen mee. Dropijs is volstrekt normaal en ze doen het ook in de chocoladerepen. Dat is lekker trouwens! Pure chocolade met een vleugje salmiak.

In het juiste seizoen kom je stapels verse paddenstoelen tegen. Bijvoorbeeld het stevige en grote eekhoorntjesbrood (Karl Johan svamp) of verse cantharellen. Die laatste kan je trouwens ook prima zelf zoeken in de bossen. Het schijnt één van de weinige soorten paddenstoel te zijn waar je je amper in kan vergissen.

Nog meer verse waar zijn aardbeien of de kleine bosaardbeitjes (smultron). Bosbessen komen natuurlijk ook regelrecht uit de Zweedse bossen (hoop ik).

Tenslotte moet je midden in de supermarkt niet verbaasd opkijken van een complete gang met schepsnoep (lösviktgodis). Ja, de Zweden houden van zoet…

En als je dan toch buiten de deur eet: in Zweden is de lunch nog steeds de hoofdmaaltijd, die beter betaalbaar is dan de avondmaaltijd. ’s Avonds eet men thuis meestal een boterham of een hele simpele maaltijd. Water en salades zijn vaak inbegrepen bij de lunch. Een bekende salade is de ‘pizzasalad’ , een koolsalade die zo genoemd wordt omdat het een standaardsalade is in pizzeria’s. Nog een bekend fenomeen is de påtår in het cafe; het tweede kopje koffie (of thee) waar je veel minder voor betaalt dan voor de eerste.

* met dank aan Lia, die me hielp de lange lijst nog wat langer te maken :)