Drie in de pan

Welkom terug in het Eerst Koken Kookboekenmuseum, waar Oud & Vergeten worden gekoesterd.

dubbel klikken om te vergroten

Dit is zo’n boekje waar ik het de vorige keer over had – er is een stapeltje dat in onberispelijke staat bij mij terecht kwam en dat een kleine eeuw lang ergens in een dichte kast moet hebben gestaan. Ik kan alleen daar al vrij lang over mijmeren... Dit boekje komt uit dat stapeltje; ‘Recepten voor het bereiden van meelspijzen en voor gebak’. Het is een uitgave van Koopmans Meelfabrieken, stamt uit 1926 en je kreeg het gratis als je een leeg zakje bakmeel inleverde.

Er staat veel ouderwets gebak in (boffert, broeder, drabbelkoeken, trommelkoek, postro), samen met gebak dat nu nog net zo populair is als toen (appeltaart, kerstbrood, boterkoek), maar opvallend is het grote aantal recepten met boekweitmeel. Vroeger werd dat veel meer gebruikt, omdat het goedkoper was dan tarwe. Men gebruikte het voor pap of mengde het met tarwemeel voor pannenkoeken. Brood kan je er niet van bakken, omdat het geen gluten bevat, maar het werd wel toegevoegd aan tarwe- of roggemeel. Lange tijd was het een belangrijk voedingsmiddel, maar toen begin 20^e eeuw door het uitvinden van kunstmest goedkopere tarwe op de markt kwam, nam de consumptie van boekweit sterk af en halverwege de eeuw was het nagenoeg verdwenen. Het lijkt weer wat populairder te worden met de grote belangstelling momenteel voor tarwevrij en/of glutenvrij eten, maar je kunt je afvragen waarom men overstapte op tarwe zodra het kon. Mij lijkt het wel duidelijk; boekweit smaakt iets medicinaal en neigt wat naar bitter. Tarwe is gewoon lekkerder. Toch kan het nog wel een plek in onze keukens hebben, zeker als je het mengt met andere granen, omdat de smaak er interessanter van wordt. Maar de tijd van grutjespap is toch echt wel voorbij.

De naam boekweit komt van de samentrekking ‘beuk’ en ‘weit’ (een oud woord voor tarwe, zoals het huidige Duitse Weizen en het Engelse wheat). De driehoekige zaden van boekweit lijken namelijk op beukennootjes, en het graan werd gebruikt als tarwe. Het werd vroeger gekookt in gortbusjes; twee busjes die op elkaar pasten en welke, gevuld met gort, in kokend water werden gehangen. Het hete water werd ook nog voor andere doeleinden, zoals koffie en thee, gebruikt, maar ik kan mij moeilijk voorstellen dat de thee ook niet naar gort ging smaken. Het Koopmans boekje noemt ook nog steeds de methode voor gort koken in een gortbus.

De geschiedenis van boekweit in Nederland is een interessant verhaal. Hoewel het een gevoelig plantje is, groeit het wel op arme gronden. In Drenthe werd het daarom vroeger veel op het veen verbouwd, waarvoor de bodem eerst grondig moest worden afgebrand, wat een vreselijk werk moet zijn geweest. Google maar eens op ‘veenbranden’ of ‘boekweit branden’. Je komt vast uit bij het Veen Koloniaal Museum of de Wikipedia pagina van boekweit. Allebei interessant om te lezen.

Vanwege de smaak is boekweit eerder iets voor volwassenen dan voor kinderen. Die van mij vinden het in ieder geval niets. Gebruik eventueel minder boekweitmeel en vervang het met gewone tarwebloem.

Drie in de pan

Voldoende voor ongeveer 18 pannenkoekjes

250 gram tarwebloem

125 gram boekweitmeel (of vervang dit met gewone bloem voor een mildere smaak)

1 zakje gedroogde gist

wat zout

4 dl lauwwarme melk

1 groot ei of 2 kleinere

70 tot 100 gram rozijnen

1 geschilde en gesnipperde appel

boter of olie om te bakken

Meng het meel met de gist.  Verwarm de melk tot lauw en giet dit bij het losgeklopte ei. Giet dit mengsel bij het meel en roer het tot een glad, maar taai beslag, dat je nog wel kan kloppen. Voeg de rozijnen en appel toe en laat het beslag nu een uur op een warme plek staan.  Het lijkt daarna net oliebollenbeslag.

Bak er daarna op vrij laag vuur kleine, dikke pannenkoekjes van (er passen er natuurlijk drie in de pan!) Geef er boter, stroop of jam bij.

De volgende dag zijn ze koud ook erg lekker!

Kookboekenmuseum deel 1 - Pont Neuf patat (1929)